1. KALBĠN YAPISI VE ĠġLEVĠ DolaĢım sistemi, içinde kanın vücuda dağıldığı kapalı bir ağ sistemidir. Vücudun taĢıyıcı sistemidir. DolaĢım sistemine kardiyovasküler sistem de denir. Bu sistem kalp ve damarlardan (arterler, venler ve kapiller) oluĢur. Ayrıca dolaĢım sistemi içinde lenfatik sistem de yer almaktadır. Lenfatik sistem vücuttaki sıvı dengesini muhafaza eder ve vücudu hastalıklara karĢı korur. DolaĢım sistemi kalp tarafından ritmik hareketlerle pompalanan kanın damarlar vasıtasıyla hücrelere ulaĢmasını ve hücrelerde kullanılmıĢ olan kanı yine damarlar vasıtasıyla toplayarak tekrar kalbe dönmesini sağlar. Kalp, dolaĢım sisteminin motor organıdır. Temel iĢi kanı pompalamak olan kalp, çizgili kastan yapılı içi boĢ hayati bir organdır. Çizgili kastan yapılmıĢ olmasına rağmen isteğimiz dıĢı çalıĢır. Güçlü kas dokusuyla sürekli kasılıp gevĢeyerek kanın damar içinde hareket etmesini sağlar. Vücudun ihtiyaçlarına bağlı olarak kalp dakikada 5 ile 35 litre arasında kan pompalayabilir. Ortalama bir yaĢam süresince yaklaĢık 300 milyon litre kan pompalar. 1.1. Kalbin Konumu ve KomĢulukları Kalp, göğüs boĢluğunda iki akciğer arasında ve sternumun arkasında diyafram kası üzerinde 4. 5. ve 6. “costae”ların arka yüzünde, üçte ikisi orta çizginin solunda, üçte biri sağında yer alan kas dokusundan oluĢmuĢ bir organdır. Tabanı üstte (basis kordis), tepesi altta (apeks kordis) olan kalp bir koniye benzer. Büyüklüğü yaĢa, cinse ve kiĢiye göre değiĢir. Her kiĢinin kalbi, kendi yumruğu büyüklüğündedir. YetiĢkin bir kadında ortalama 200 – 280 gram, erkekte 250 -390 gr ağırlığındadır. Kalbin ön yüzü, os sternum ve ossa costae, alt yüzü diaframa kası, yan yüzleri her iki akciğer ve arka yüzü ise vertebralarla komĢudur. 1.2. Kalbin Odacıkları Kalbin sağ ve sol kısımları birbirinden bir duvarla (septum) tamamen ayrılmaktadır. Kalp içi boĢ dört odacıktan oluĢmuĢtur. Bu odacıkları kalbin içini bölen çeĢitli duvarlar oluĢturmuĢtur. Septum interatriale (atriumlar arası bölme), septum interventriculare (ventriküller arası bölme) ve septum atrioventriculare (atriumlar ve ventriküller arası bölme) ile kalp bölümlere ayrılmıĢ dört odacık oluĢmuĢtur. Bu odacıklardan kalbin tepe bölümündekilere kulakçık (atrium), taban bölümündekilere ise karıncık (ventrikül) adı verilir. Bu odacıklar Ģunlardır:  Sağ kulakçık (atrium dexter)  Sol kulakçık (atrium sinister)  Sağ karıncık (ventriculus dexter)  Sol karıncık (ventriculus sinister) Resim 1.4: Kalbin iç kesiti Sağ atrium ve sağ ventrikülün her ikisi birden sağ kalbi oluĢturur. Sağ kalpte oksijen bakımından fakir olan venöz (kirli) kan bulunmaktadır. Sol atrium ve sol ventrikül ise sol kalbi oluĢturur. Sol kalpte oksijen bakımından zengin olan arterial (temiz) kan bulunmaktadır.  Sağ kulakçık (atrium dextrum) Kalbin basis bölümünün sağında bulunur. Sağ atriuma yukarıdan üst ana toplardamar (vena cava superior), aĢağıdan alt ana toplardamar (vena cava inferior) açılır. Bu damarlar ile venöz kan kalbe döner.  Sağ karıncık (ventriculus dexter) Piramid Ģeklinde bir boĢluktur. Kalbin ön yüzünün büyük kısmını oluĢturur. Bu boĢluktan venöz kan akciğerlere pompalanmaktadır. Pompalama görevi nedeniyle duvarı kalındır. Sağ ve sol ventriküller aynı anda kasılır. Kasılan ventrikülden kan akciğer atardamarı (arteria pulmonalis) yolu ile akciğerlere gönderilir.  Sol kulakçık (atrium sinistrum) Sol atrium kalbin arkasında, sol üst yanında yer almaktadır. Bu boĢluğa, akciğerlerden oksijenlenelerek dönen kanı getiren dört adet akciğer veni (vena pulmonales) açılır. Buraya gelen kan, sol ventriküle geçer.  Sol karıncık (ventriculus sinister) Kalbin diyaphragmaya bakan yüzünde yer alır. Apex cordis sol ventrikül tarafından meydana getirilmiĢtir. Sol atriumdan gelen arterial kan, bu boĢluktan pompalanmakta ve ana atardamarla (aortae) vücudun en ince kapillerine kadar gönderilmektedir. Pompalama görevinden dolayı duvar yapısı diğer boĢluklara göre oldukça geliĢmiĢtir. 1.3. Kalbin Kapakları Kalpte iki adet atrioventriküler kapak, iki adet de büyük damar kapakları (semilunar kapak) olmak üzere 4 kapakcık bulunmaktadır. Kalp kapakçıklarının amacı kalpte kan akıĢının yalnızca tek yönde ilerlemesini sağlamak ve kanın geriye dönüĢünü engellemektir. Bu kapaklar fibröz yapıda olup kan damarı bulunmaz, beslenmesi diffüzyon yolu ile sağlanır. 1.3.1. Atrioventriküler Kapaklar Atriumlardan ventriküllere pompalanan kan, ventriküllerdeki basınç atriumlardan daha fazla olduğundan geri dönme eğilimindedir. Atrium gevĢediğinde (diastol) kanın geri dönüĢünü engellemek için her bir atrium ile ventrikül arasında atriyoventriküler kapaklar vardır. Bu kapaklar, ventriküllerin diastolünde açılarak atriumlardan gönderilen kanın ventriküllere dolmasını sağlar. Ventriküllerin kasılmasında (sistol) ise kapaklar kapanarak kanın atriumlara geri dönmesine engel olur. Bu kapaklar Ģunlardır:  Triküspid kapak (valvula tricuspidalis - üçüz kapak): Sağ atrium ve sağ ventrikül arasında yer alan septum inter atrioventriculare üzerinde bulunmaktadır.  Mitral kapak (valvula bicuspidalis, valvula mitralis – ikiz kapak): Sol atrium ve sol ventrikül arasında yer alan septum inter atrioventriculare üzerinde bulunmaktadır. 1.3.2. Semilunar Kapaklar Bu kapaklar, ventriküllere bağlanan büyük damarların açılma delikleri ağzında yer alır. Kapandıklarında yarım aya benzer. Ventriküllerin sistolünde açılarak kanın kalpten arterlere atılmasını; ventriküllerin diastolünde ise kapanarak atılan kanın ventriküllere geri dönüĢünü önler. Bu kapaklar Ģunlardır:  Valvula trunci pulmonalis: Akciğerlere kanı götüren a. pulmonalisin ağız kısmında, sağ ventrikülden pompalanan kanın geri dönüĢünü önleyen üç tane yarım ay Ģeklindeki kapaklardır.  Valvula aortae: Aortun sol ventrikülden çıkıĢ kısmında yarım ay Ģeklinde üç tane seminular kapak bulunmaktadır. Bu kapaklar sol ventrikülden pompalanan kanın geri dönüĢünü önler. 1.4. Kalbin Damarları Kalp de tıpkı diğer organlarda olduğu gibi hücrelerden oluĢur ve oksijenlenmesi yani beslenmesi gerekir. Her ne kadar kalbin dört odacığı kanla dolu olsa da kalp, kendi içindeki kanla değil aort damarından ayrılan sağ ve sol kalp atardamarlarından beslenir. Kalbi besleyen bu damarlara koroner arterler (a. coronaria) denir. Bunlardan sağda olanına sağ koroner arter (a. coronaria dextra), solda olanına sol koroner arter (a. coronaria sinistra) denir. BaĢlangıçta iki ana dal hâlinde olan bu arterler daha sonra kollara ve dallara ayrılarak tüm kalbi besler. Kalbin venöz kanı; vena cordis magna, vena cordis media ve vena cordis parva adı verilen venler tarafından toplanır. Venler topladıkları venöz kanla birlikte sinus coronariusa açılır. Bu ven de atrium dextere açılır. 1.5. Kalbin Tabakaları Kalbi saran üç tabaka vardır. Kalbi saran bu tabakalar; en dıĢında dıĢ tabaka pericardium veya epicardium, orta tabaka myocardium, iç tabaka endocardiumdur.  DıĢ tabaka (pericardium) Kalbi dıĢtan bir torba gibi saran fibro seröz yapıda bir zardır. Bu zar, perikardiyum fibrosum ve perikardiyum serosum olmak üzere iki tabakadan oluĢur. Perikardiyum fibrosum kalbin ve kalpten çıkan damarların dıĢını sarar. Perikardiyum serosum; lamina parietalis ve lamina vicceralis (epicardium) olmak üzere iki yapraktan oluĢmuĢtur. Bu yaprakların arasında kalbin hareketlerini kolaylaĢtıran liquor pericardii denilen az miktarda bir sıvı bulunmaktadır.  Orta tabaka (myocardium) Kalbin kas tabakasıdır. Kaslar, enine çizgilenme göstermektedir. Bu kaslar çizgili olmasına rağmen isteğimiz dıĢı çalıĢan kaslardır. Kalbin en kalın tabakasıdır. Pompalama görevi gören ventriküller de atriumlara göre özellikle sol ventrikülde daha kalındır. Kalbin uyarı ve ileti sistemine ait hücreler, sinirler ve kalbi besleyen koroner damarlar bu tabakada bulunur.  Ġç tabaka (endocardium) Yassı, tek katlı epitel hücrelerden yapılmıĢ olan bu zar, kalbin iç yüzeyini örten zardır. Ġçeriye doğru uzantılar vererek kalpteki dört kapağın esasını oluĢturur. Bu tabakada kan damarı bulunmaz.